Door Steijn van Schie - foto Saskia van Osnabrugge - 05-09-2019 - Humane biologie
Alleen mensen en huisdieren overschrijden hun houdbaarheidsdatum, weet verouderingswetenschapper David van Bodegom. ‘In de natuur leven dieren precies lang genoeg om hun genen succesvol door te geven aan de volgende generatie.’
Verouderingswetenschapper David van Bodegom: 'Veel dokters schrijven pillen voor, dokters repareren gebreken bij mensen die al ziek zijn.' Foto: Saskia van Osnabrugge.
‘Een giraffe met overgewicht zal je in de natuur niet snel tegenkomen. Dat zou er ook belachelijk uitzien. Maar aan het beeld van te dikke mensen zijn we inmiddels zo gewend dat we er niet meer van opkijken. De reden is simpel: in de natuur is het leven gewoon heel hard werken, terwijl mensen in de westerse wereld in een soort luilekkerland vertoeven. Het leven lijkt soms een aaneenschakeling van zitmomenten die we onze kinderen al op jonge leeftijd aanleren. En dat eist, zeker in combinatie met alle voedselverleidingen, op latere leeftijd zijn tol in de vorm van ouderdomskwalen. De meest gangbare remedie: pillen slikken. En dat terwijl er zoveel meer te winnen valt met preventie.’
Avocado
Dat vertelt arts en verouderingswetenschapper David van Bodegom (1978) in het hoofdkwartier van het kennisinstituut Leyden Academy on Vitality and Aging dat als missie heeft de kwaliteit van leven van ouderen te verbeteren. Het is tevens een plek waar bureaus met een druk op de knop in stabureaus veranderen, niet koektrommels maar fruit en nootjes de koffietafels sieren, en tijdens de lunch de gezondheidseffecten van avocado ter discussie staan. Op 3 september verscheen Van Bodegoms nieuwe en vierde boek Het geheim van de schildpad waarin hij uiteenzet waarom sommige diersoorten ouder worden dan andere, en combineert dat met de laatste inzichten uit verouderingsonderzoek.
Houdbaarheidsdatum
‘Elke soort heeft een bepaalde levensduur’, vertelt Van Bodegom. ‘Muizen gaan gemiddeld een jaar mee, mensen houden het zo’n tachtig jaar vol, en een schildpad kan wel 255 jaar oud worden. De gemiddelde houdbaarheidsdatum hangt daarbij sterk af van de strategie die een dier hanteert om zijn genen succesvol door te geven aan volgende generaties. Grofweg is het een kwestie van investeren in maximale voortplanting of maximaal onderhoud om langer te leven. De uiteindelijke balans tussen die twee, en dus de gemiddelde levensduur, komt voort uit de niche die een soort bezet. Je zou kunnen zeggen dat een dier in de natuur precies lang genoeg leeft om zijn genen door te geven.’
Trein
Mensen schieten wat dat betreft uit de bocht. ‘Na zestig jaar zit onze taak er meestal wel op’, aldus Van Bodegom. ‘Onze kinderen zijn volgroeid en ook de belangrijkste zorg als vader of moeder is achter de rug. Evolutionair gezien zou dit het einde van de rit betekenen, maar onze trein raast nog even voort. Maar dan wel zonder rails; de eerste ouderdomsgebreken manifesteren zich en hopen zich alleen maar op, zeker in de westerse wereld waar we leven in een ziekmakende maatschappij. Een maatschappij vol verleidingen die ons lichaam met haar oerdriften onmogelijk kan weerstaan, zoals roltrappen, fastfoodrestaurants en de overal aanwezige zitplekken. Het resultaat is een samenleving waarin diabetes en hart- en vaatziektes aan de orde van de dag zijn.’
'Evolutionair gezien zou dit het einde van de rit betekenen, maar onze trein raast nog even voort'
Eenmaal in de spreekkamer van de huisarts is het volgens Van Bodegom al te laat. ‘De schade is gedaan, en veel dokters schrijven dan de rest van je leven pillen voor. Dat is ook min of meer de insteek van de huidige gezondheidszorg: dokters repareren gebreken bij mensen die al ziek zijn. Een patiënt waarbij niks aantoonbaar kapot is, wordt weer naar huis gestuurd. Ook als de signalen daar zijn dat ouderdomskwalen op de loer liggen, zoals roken en een te dikke buik. Dat moet toch echt anders. Gelukkig is er in de hulpverlening en gezondheidszorg langzaamaan steeds meer ruimte voor preventie.’
Verleidingen
Wat daarbij niet goed werkt, is mensen vertellen wat ze wel en niet moeten doen. Ik geloof niet in diëten en opgelegde gedragsregels; verleidingen zijn nauwelijks te weerstaan. Maar je kunt je omgeving wel zodanig inrichten dat je er minder aan bloot staat. Zet dat tosti-ijzer niet op je keukenwerkblad maar in de kast, verstop op je werk de snoeppot zodat je er niet de hele dag tegenaan kijkt, verban vette happen uit de bedrijfskantine en ga met een boodschappenlijst de supermarkt in. Met kleine aanpassingen valt veel te behalen.’
Dierenrijk
Het geheim van de schildpad lijkt een merkwaardige uitstap naar het dierenrijk voor een arts die zich vooral met ouderen bezig houdt, maar dat blijkt mee te vallen. ‘Ik ben het verouderingsonderzoek ingegaan juist vanwege mijn nieuwsgierigheid naar ouderdom als biologisch verschijnsel. Ik heb jarenlang het vak the aging process gegeven aan de biologiefaculteit en daar ook de minor human evolution meehelpen opzetten. Veel theorieën over veroudering komen bovendien gewoon uit de biologie. Dus nee, een boek over dieren lag voor mij zeker niet buiten mijn straatje, het is het verslag van bijna twintig jaar onderzoek en fascinatie.’
Actieboek
Van Bodegom werkt inmiddels aan zijn volgende boek. ‘Het wordt een toegankelijk actieboek dat mensen aanspoort hun omgeving “gezond” te maken. Toegegeven: laagopgeleiden lezen doorgaans minder snel een boek, terwijl juist daar de gezondheidsproblematiek het grootst is. Maar de meeste gezondheidsveranderingen beginnen in de bovenste bevolkingslaag en sijpelen wel door naar andere lagen. Zo is schrijven denk ik toch een succesvolle strategie om de boel in beweging te krijgen.’